Echte valeriaan – Rustgevend en kalmerend kruid
Valeriaan en haar verschillende benamingen
Valeriaan, kattenkruid of stinkerskruid is een kruidachtige plant, afkomstig uit de kamperfoeliefamilie (Caprifoliaceae). Er bestaan zo’n 250 verschillende soorten, maar we houden het hier op de echte valeriaan, of Valeriana officinalis. Haar Latijnse benaming komt wellicht van het woord valere of valeria wat staat voor gezond zijn, sterk zijn, zich goed voelen. Maar het kan evengoed afkomstig zijn van de Romeinse keizer Plinius Licinius Valerianus die de plant gebruikte als geneesmiddel. Het achtervoegsel officinalis verwijst naar apothekerswerkplaats, hetgeen aangeeft dat valeriaan eerder officieel als geneesmiddel werd aangewend.Haar Nederlandtalige benaming kattenkruid heeft ze te danken aan het feit dat katten dol zijn op de geur van gedroogde valeriaanwortel, in tegenstelling tot de mens, die vindt dat valeriaan stinkt. Vandaar ook de benaming stinkerskruid.
Vindplaats en afkomst van valeriaan
Echte valeriaan is een inheems kruid in de Europese landen met een gematigd klimaat tot in het Oosten richting Rusland en West-Azië.Echte valeriaan houdt van een vochtige, voedsel- en kalkrijke bodem en gedijt zowel in de zon als in de schaduw. Valeriaan wordt aangetroffen op vochtige weilanden, in vochtige bossen, langs sloten, rivieren en stromen, in moerassige gebieden en in kreupelhout, en groeit tot op een hoogte van 2000 meter.
Beschrijving van de valeriaanplant
- Echte valeriaan is een sterke, winterharde, overblijvende plant met een korte, kruipende en vlezige wortelstok waaruit talrijke zijwortels en vezelige haarworteltjes groeien die een compacte, grijsbruine kluit vormen.
- De verse wortel die vanbinnen witgeel is, is zo goed als geurloos. Eens gedroogd verspreidt de wortel een heel specifieke onaangename geur.
- De stengel die anderhalve tot twee meter hoog kan worden is cilindrisch, hol en gegroefd. Het is pas bovenaan dat ze zich gaat vertakken.
- Ze draagt onderaan in rozet en naar boven toe tegenoverstaande, gesteelde, veerdelige en getande bladeren. De samengestelde bladeren bestaan uit 11 tot wel 19 lancetvormige deelblaadjes die allemaal ongeveer even breed zijn.
- Na 2 tot 3 jaar verschijnen bovenaan van mei tot augustus schermachtige bloeiwijzen met talrijke kleine wit-roze of lichtpaarse buisvormige bloemetjes.
- De lichtbruine geribde dopvruchtjes hebben een kroon met vertakte witte haartjes waarmee ze zich door de wind verspreiden.
Valeriaan doorheen de geschiedenis
- Echte valeriaan verwierf in de Griekse oudheid al een goede reputatie als kalmerend en ontspannend middel en werd door Hippocrates en Galenus al aanbevolen bij slapeloosheid.
- Daarna raadde Dioscorides het kruid bij hartkloppingen, spijsverteringsproblemen, epilepsie en urineweginfecties.
- Door de jaren heen werd valeriaan aangeprezen bij epilepsie en overprikkeling (Middeleeuwen), om de maandstonden te doorbreken (17de eeuw), om shock en neurosen te kalmeren (WOI en WOII) …
- Uiteindelijk bleken de belangrijkste toepassingen in de volksgeneeskunde te zijn: rusteloosheid, nervositeit, slapeloosheid, angst, hysterie, spanningshoofdpijn, menstruatiekrampen, een nerveuze maag, prikkelbare darm, hoge bloeddruk en depressie
De gebruikte delen dan de echte valeriaan
Van de echte valeriaan wordt de wortelstok (radix) samen met zijn uitlopers gebruikt. De wortelstokken worden geoogst in het tweede of derde jaar, in september en oktober, als de bladeren afgevallen zijn. Na het wegnemen van de wortelharen kan de wortelstok zowel vers als onder de 40°C gedroogd gebruikt worden.De belangrijkste inhoudstoffen van echte valeriaan
De wortelstok van echte valeriaan bevat onder andere etherische oliën en derivaten zoals valereenzuur en andere mono- en sesquiterpenen, valepotriaten zoals iridoïde, valtraat en isovaltraat, alkaloïden zoals valeranine, valerine…, lignanen en aminozuren zoals GABA en glutamine.De heilzame werking van de valeriaanwortel
- In een eerder artikel kon je al lezen dat GABA de belangrijkste inhiberende neurotransmitter is in het centraal zenuwstelsel en een kalmerende (sederende) en rustgevende werking heeft. Dat maakt van valeriaan een mild sedativum dat ingezet kan worden bij stress, spanningen, zenuwachtigheid, rusteloosheid, prikkelbaarheid, gejaagdheid, overwerktheid, hartkloppingen, spanningshoofdpijn, migraine, duizeligheid, oorsuizingen, de ziekte van Ménière, prikkelhoest, rusteloze benen, hoge bloeddruk, astma, zenuwpijn …
- Valereenzuur, GABA en valepotriaten hebben een angstremmende effect terwijl valereenzuur en valepotriaten een ontspannend effect (antispasmolyticum) hebben op de spieren. Hiermee kan valeriaan ingezet worden bij examenstress, plankenkoorts, stress omwille van een sollicitatiegesprek, maar ook bij paniek, overbezorgdheid, emotioneel overreageren, snel opgewonden zijn …
- Valereenzuur versterkt de activiteit van GABA en de valepotriaten hebben eveneens een kalmerend effect. Dit verklaart waarom valeriaanwortel de slaapkwaliteit bevordert en het inslapen en doorslapen vergemakkelijkt zonder sufheid of concentratieproblemen te veroorzaken bij het opstaan, ook al heb je geen slaapproblemen.
Nevenwerkingen en contra-indicaties
- Valeriaan wordt over het algemeen goed verdragen bij de aangegeven doses.
- Bijwerkingen zoals hoofdpijn en maagdarmklachten zijn zeldzaam.
- Interessant aan valeriaan is dat haar kalmerend en rustgevend effect geen invloed heeft op de concentratie en geen sufheid veroorzaakt bij gebruik overdag. Toch worden chauffeurs en operatoren aangeraden om geen voertuig of machines te besturen bij gebruik van echte valeriaan.
- Te hoge doses gedurende een langere tijd kunnen het tegenovergesteld effect opwekken zoals hoofdpijn, onrust, hartkloppingen, en in ernstige gevallen hallucinaties. Hou je dus aan de aangegeven doses.
- Bij sommige (temperamentvolle) personen kan valeriaan eerder stimulerend en exciterend zijn. We verwijzen hiervoor naar ons artikel over GABA (versus glutamaat/glutamine).
- Valeriaan leidt niet tot gewenning of verslaving.
- Neem valeriaan best niet langer dan 3 weken na elkaar.
- Valeriaan is niet aanbevolen bij kinderen onder de 12 jaar, tenzij onder begeleiding van een arts of gezondheidsdeskundige, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, mensen die overgevoelig zijn voor planten uit de kamperfoeliefamilie, en nier- en leverpatiënten.
Interactie met andere medicijnen en kruiden
- Gebruik valeriaan niet in combinatie met andere kalmerende of slaapmiddelen zoals benzodiazepines, barbituraten of alcohol omwille van het cumulatief sederend effect.
- Wees voorzichtig met het combineren van valeriaan met voedingsmiddelen en supplementen die eveneens sederende effecten hebben zoals 5-HTP, melatonine, SAMe, Sint-Janskruid, salie en hop.
- Valeriaan kan worden gebruikt om de ontwenningsverschijnselen van benzodiazepines bij angst en slapeloosheid op te vangen.
- Gebruik geen valeriaan voorafgaande aan een operatie onder narcose, in combinatie met anti-epileptica, haloperidol (te belastend voor de lever en de nieren).
- Bij depressie en angststoornissen is een combinatie met Sint-Janskruid wel aan te bevelen.
- Valeriaan mag gebruikt worden naast cytostatica (medicijnen tegen overmatige celdeling bij kanker), de werking van deze medicijnen wordt er niet door beïnvloed.
- Hop en citroenmelisse versterken het effect van valeriaan op de slaapkwaliteit en -kwantiteit en vormen dus een goede synergie.
