Foliumzuur, synergie met vitamine B6, B12 & C

17 juni 2022

Wat is foliumzuur?
Foliumzuur is de generische term voor een wateroplosbare vitamine van het B-complex. Bij ons wordt foliumzuur ook vitamine B11 genoemd, in Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten eerder vitamine B9. Foliumzuur bestaat in verschillende vormen die vaak door elkaar gebruikt worden, zoals:

(Voedings)folaat is een redelijk instabiele vorm van foliumzuur zoals het van nature voorkomt in voedsel. Het is de vorm waarin deze vitamine actief is in het lichaam. Folaat is een grote groep verwante pteroglutamaatverbindingen die eenzelfde vitaminewerking hebben als foliumzuur. Ongeveer 90% van de folaten in de voeding bevat één tot maximaal elf glutamaatgroepen die door middel van peptideverbindingen met elkaar verbonden zijn. De folaatvormen in de voeding worden in het lichaam d.m.v. enzymen gereduceerd tot de actieve vorm tetrahydrofolaat.
Foliumzuur zelf komt niet in de natuur voor maar is de chemisch gesynthetiseerde variant pteroylmonoglutaminezuur (PMG), zoals we het kennen in voedingssupplementen en in met foliumzuur verrijkte voeding. Foliumzuur is de meest geoxideerde vorm van folaat en hierdoor ook de meest stabiele vorm. De omzetting in het lichaam naar de actieve vorm tetrahydrofolaat is een ingewikkeld proces waarbij naast verschillende enzymen ook hulpstoffen (cofactoren) nodig zijn zoals vitamine B2, B3, zink en serine.
Folinezuur is een chemische voorloper (precursor) van een van de belangrijkste tetrahydrofolaatverbindingen en kan daarom bepaalde stappen overslaan in de omzetting naar de actieve vorm van foliumzuur. Bovendien heeft deze vorm een langere halfwaardetijd in het lichaam en lijkt het metabolisch actiever dan foliumzuur. Als voedingssupplement is folinezuur doeltreffender maar duurder dan foliumzuur. Het is verkrijgbaar als calciumfolinaat en wordt vooral gebruikt als tegengif (antidotum) tijdens kankertherapieën.

Sommige mensen beschikken niet over de nodige enzymen om foliumzuur actief te maken. Een supplement met folaat is dan beter aangewezen dan met foliumzuur omdat folaat een hogere biobeschikbaarheid heeft.
Waarom hebben we foliumzuur of folaat nodig?

Foliumzuur draagt samen met vitamine B6, B12 en betaïne bij tot een normale bloedvorming en is hiermee betrokken bij de aanmaak van rode bloedcellen.
Folaat speelt een rol in de vorming van de bouwstenen (nucleotiden) van het erfelijk materiaal (RNA en DNA) in de lichaamscellen. Folaat is immers een co-enzym bij de vorming van bepaalde onderdelen van de nucleotiden (purine en pyrimidine). Onrechtstreeks is folaat ook betrokken bij de aanmaak van transfer-RNA.
Foliumzuur speelt een belangrijke rol in het celdelingsproces en bijgevolg in de (snelle) groeiprocessen en weefselvorming zoals het geval is bij foetussen en baby’s. Meer bepaald is foliumzuur ook betrokken bij de ontwikkeling van de hersenen en het ruggenmerg van de foetus. Om die reden is foliumzuur vooral gekend als vitamine ter preventie van een open ruggetje (neuraalbuisdefecten -NBD) bij de geboorte. Vitamine B11is dus cruciaal voor vrouwen met een zwangerschapswens en tijdens het eerste trimester van de zwangerschap. Het is tijdens deze periode dat vitamine B11 bijdraagt tot de volledige sluiting van de neurale buis van de foetus.
Folaat draagt bij tot het goede verloop van de aminozuursynthese zoals serine en glycine.
Foliumzuur draagt bij tot het homocysteïnemetabolisme. Folaat levert de methylgroep die nodig is om de actieve vorm van vitamine B12 (methylcobalamine) te vormen, een stof die nodig is om het schadelijke homocysteïne af te breken en om te zetten in het aminozuur methionine. Te hoge hoeveelheden homocysteïne zijn een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van hart- en vaatziekten, leeftijdsgerelateerde verminderde cognitieve functies en kanker. Hoewel vitamine B6, B12 en betaïne ook nodig zijn in het homocysteïnemetabolisme, is de rol van foliumzuur hierin toch wel de belangrijkste.
Samen met vitamine C en B12 is folaat nodig voor de afbraak van proteïnen en de vorming van hemoglobine, het onderdeel van de rode bloedcellen dat zuurstof en CO₂ transporteert.
Foliumzuur draagt bij tot een normale psychologische functie
Foliumzuur draagt bij tot een goede werking van het immuunsysteem
Foliumzuur draagt bij tot de vermindering van vermoeidheid en moeheid

Belangrijkste bronnen van folaat in de voeding
Het menselijk lichaam is niet in staat om zelf foliumzuur aan te maken en moet het dus uit zijn voeding halen. In de voeding vinden we vooral de instabiele gereduceerde folaatvorm (polyglutamaat). Omdat de omzetting in het lichaam naar de bruikbare vorm meestal niet volledig plaatsvindt, gaan we ervan uit dat de biobeschikbaarheid na opname ongeveer 50% lager is dan de biobeschikbaarheid van PMG.
Goede bronnen zijn orgaanvlees, gist en gistextracten, groene groenten zoals spinazie, spruitjes en broccoli, peulvruchten en sommige fruitsoorten zoals citrusvruchten. Daarnaast leveren ook vlees, eieren, volkorenbrood en aardappelen folaat.
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsfolaat
De ADH geadviseerd door de Hoge Gezondheidsraad in onderstaande tabel gaat uit van het folaat dat we via de voeding innemen. Voedingsfolaat heeft een lagere biologische beschikbaarheid dan het synthetische foliumzuur PMG in voedingssupplementen (1 µg voedingsfolaat = 0,6 µg PMG).

Om je een idee te geven van de hoeveelheid folaat in onze voeding kunnen we zeggen dat een ei ongeveer 10% van de ADH vertegenwoordigt, een sneetje volkorenbrood 5% en een portie van 200 gram broccoli of spinazie tussen de 50 en de 80%. Het is dus niet evident om dagelijks voldoende vitamine B11 binnen te krijgen.
Wat kunnen de gevolgen zijn van een foliumzuurtekort?

Afwijkingen van het beenmerg en de rode en witte bloedcellen
In het beenmerg kan een foliumzuurdeficiëntie ontstaan door een abnormale rijping en scheurtjes van de cellen. Dit leidt dan weer tot de ontwikkeling van abnormale bloedcelprecursoren (megaloblasten). Het komt erop neer dan de megaloblasten niet goed kunnen rijpen tot rode bloedcellen en grotendeels opgegeten (gefagocyteerd) worden door macrofagen in het beenmerk. We spreken in dit geval van een megaloblastische anemie.
Een tekort aan foliumzuur kan sikkelziekte verergeren. Sikkelziekte is een erfelijke bloedziekte waarbij de rode bloedcellen moeilijker zuurstof kunnen transporteren en korter leven. Daarbij hebben de rode bloedcellen die halvemaanvormig of sikkelvormig worden, de neiging om de bloedstroom te verstoppen en schade te veroorzaken aan de bloedvaten en alle organen.
Verhoogde homocysteïnewaarden in het bloed zijn een risicofactor voor aderverkalking (atherosclerose), acute coronaire (kransslagaderlijke) hart- en vaatziekten met de dood als gevolg, trombose, hartinfarct en herseninfarct (ischemische beroerte). Om het homocysteïnegehalte te verlagen heb je een combinatie nodig van vitamine B6, B12 en foliumzuur.
Verhoogde homocysteïnewaarden zijn ook neurotoxisch en kunnen DNA-schade en geprogrammeerde celdood (apoptose) veroorzaken. Dit kan leiden tot hersenatrofie met functionele en geestelijke achteruitgang als gevolg.
Psychologische problemen zoals depressie
Sommige mensen met het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) of fibromyalgie hebben vaak een foliumzuurtekort wat deels de extreme vermoeidheid kan verklaren.
Foliumzuurtekort gaat vaak gepaard met maag- en darmklachten. Dit veroorzaakt een verminderde opname van verschillende voedingsstoffen in de darmen, een verminderde eetlust en gewichtsverlies.
Problemen tijdens de zwangerschap zoals herhaalde spontane miskramen en open rug bij de geboorte. Daarom wordt aan zwangere vrouwen altijd geadviseerd om een supplement van 400 µg foliumzuur per dag te nemen vanaf 4 weken voor tot minstens 8 weken na de conceptie.

Risicofactoren voor een foliumzuurtekort
Foliumzuurtekort kan ontstaan door chronische darmontstekingen, infectie, roken, alcoholisme, zwangerschap, ouderdom, nierdialyse, leveraandoeningen, te snel werkende schildklier (hyperthyreoïdie), aids en medicijngebruik.

Nevenwerkingen

Doses tot 1000 µg (= 1mg) per dag worden algemeen goed verdragen.
Allergische reacties op foliumzuur komen zelden voor.
Doses van 5 mg per dag kunnen buikkrampen, diarree en huiduitslag veroorzaken.
Doses van 15 mg per dag kunnen soms leiden tot veranderde slaappatronen, levendige dromen, prikkelbaarheid, hyperactiviteit, verwarring, gestoord oordeel, verergering psychotisch gedrag, misselijkheid, opgezette buik, winderigheid, bittere smaak in de mond, allergische huidreacties en zinktekort.

Interacties

Zoals bij alle voedingssupplementen kunnen ook bij het gebruik van foliumzuur interacties ontstaan met kruiden en medicijnen. Zo kan onschuldig lijkende groene thee bijvoorbeeld de foliumzuurniveaus doen verlagen. Anderzijds kan foliumzuur de werking van verschillende medicijnen beïnvloeden. En kunnen medicijnen die door veel mensen gebruikt worden de foliumzuurstatus negatief beïnvloeden. Denk maar aan maagzuurremmers, aspirine, antibiotica, oestrogenen, methylprednisolone (Medrol), ontstekingsremmers zoals NSAID’s, diabetesmedicinen (Metformine) en nog veel meer!
Om die redenen is het raadzaam om je behandelende arts aan te spreken als je een vermoeden hebt dat je medicijn je foliumzuurstatus doet slinken.

Synergie
Foliumzuur werkt nauw samen met andere vitaminen van het B-complex, meer bepaald met vitamine B12 en B6. En vitamine C werkt ook nauw samen met foliumzuur.