IJzer – IJzerdeficiëntie & IJzerstapelingsziekte
IJzer, kwestie van het juiste evenwicht
Wie dacht sterk te worden zoals Popeye door het eten van spinazie is eraan voor de moeite. Dat er in spinazie veel ijzer zou zitten is intussen een achterhaalde mythe. Bij de eerste publicaties van de inhoudstoffen van spinazie werd immers een drukfoutje gemaakt en stond er een nulletje te veel. Intussen weten we dat spinazie slechts 2 mg ijzer per 100 g bevat en dat de plantaardige vorm minder biobeschikbaar is.
Wat is ijzer en wat is zijn rol voor ons lichaam?
IJzer is een onmisbaar sporenmineraal voor het lichaam. De grootste hoeveelheden bevinden zich in de hemoglobine, het rode bloedpigment dat essentieel is voor het zuurstoftransport in het lichaam, en in myoglobine, de vorm waarin het opgeslagen wordt in de spieren. Daarnaast is ijzer belangrijk voor de weerstand, het energieniveau en de leerprestaties. IJzer is een belangrijk co-enzym tijdens de productie van neurotransmitters zoals dopamine, noradrenaline en serotonine, en speelt een belangrijke rol in de ademhalingsketen (aeroob metabolisme).
De chemie van ijzer in een notendop
Dat ons bloed rood van kleur is, heeft alles te maken met de rode bloedcellen (erytrocyten) die volgestouwd zitten met hemoglobine, een zuurstofbindend eiwit. In elke rode bloedcel zitten ongeveer 400 miljoen hemoglobinemoleculen (ook wel heem genoemd). Bijzonder aan hemoglobine is dat er zich midden in deze molecule een ijzeratoom bevindt. Door de specifieke structuur van hemoglobine kan dat ijzeratoom zuurstof binden zodat er oxyhemoglobine ontstaat. Dit zuurstofbindend proces heet oxygenatie. Het doel van deze oxygenatie is om zuurstofrijk bloed te transporteren naar de cellen die zuurstof nodig hebben voor hun stofwisselingsactiviteiten (verbranding en energieproductie). Het proces waarbij de hemoglobine zijn zuurstofatomen lost heeft deoxygenatie.
Het giftige koolstofmonoxide (CO) bindt op dezelfde plaats als zuurstof (O2) maar wel 200 keer zo sterk als zuurstof, en blokkeert hierdoor het zuurstoftransport wat tot de dood kan leiden. Vandaar dat het zo belangrijk is om je verwarmingsketel jaarlijks te laten nakijken.
Natuurlijke bronnen van ijzer
Het sporenmineraal ijzer is rijkelijk aanwezig in rood vlees, maar ook in ander vlees, groene bladgroenten, graanproducten zoals volkorenbrood, gedroogd fruit, mosselen, zeewier en noten. Vooral vlees, gevogelte en vis leveren ijzer in heem- en niet-heemvormen. Zo bevat vlees ongeveer 40 % heemijzer en 60 % niet-heemijzer. Heemijzer wordt veel sneller en gemakkelijker geabsorbeerd dan niet-heemijzer. Plantaardige voeding bevat vooral niet-heemijzer waardoor de biologische beschikbaarheid van ijzer van een vegetarisch dieet op slechts 5 à 10 % wordt geschat.
De ijzerabsorptie is een subtiel proces dat door veel factoren wordt beïnvloed. IJzer wordt slechts in zeer geringe hoeveelheden uit de voeding geresorbeerd, vandaar de naam sporenelement.
IJzertekort en bloedarmoede
Een tekort aan ijzer door chronisch bloedverlies via de menstruatie, inwendige bloedingen ten gevolge van maagdarmzweren of kanker, of bij vegetariërs en veganisten kan leiden tot ijzergerelateerde bloedarmoede (ferriprive anemie).
De eerste symptomen van ijzertekort zijn zwakte, moeheid, verlies van uithoudingsvermogen, op termijn treedt ook bloedarmoede (anemie) op.
Bloedarmoede met ijzertekort bij jonge leeftijd lijkt een negatief effect te hebben op het gedrag en de neurale ontwikkeling (ADHD en aandachtstekortstoornissen) en het rustelozebenensyndroom (RLS). Tekenen en symptomen van ijzertekort zijn onder andere te kleine rode bloedcellen (microcytaire anemie) en te bleek gekleurde rode bloedcellen (hypochrome anemie), vermoeidheid, lethargie, cognitieve stoornissen, ontwikkelingsachterstand bij kinderen, uitblijven van de menstruatie (amenorroe), vrouwelijke onvruchtbaarheid, haaruitval, depressie, een vergrote lever ... IJzerdeficiëntie tijdens de zwangerschap wordt in verband gebracht met ongunstige zwangerschapsverwikkelingen en verhoogde perinatale maternale mortaliteit.
Risicogroepen voor ijzertekort
Belangrijke risicogroepen voor ijzerdeficiëntie zijn kinderen in volle groei, atleten die regelmatig zware inspanningen leveren, menstruerende en zwangere vrouwen, mensen die lijden aan anorexia en mensen die na een operatie veel bloedverlies hebben geleden.
Door een geringe inname en slechte absorptie lopen vegetariërs en ouderen meer risico op ijzerdeficiëntie.
Bij kinderen moet er altijd gezocht worden naar een achterliggende oorzaak, vooral als het geen vegetariër is.
Diagnose via bloedonderzoek
Via een bloedonderzoek worden verschillende parameters bepaald:
IJzerstapelingsziekte, het andere gezicht van ijzer
Inmiddels is ook steeds beter bekend dat een te veel aan ijzer toxisch en gevaarlijk kan zijn. Een teveel aan ijzer veroorzaakt de ijzerstapelingsziekte (hemochromatose) die ernstige gezondheidsrisico’s heeft zoals een opgezette lever, levercirrose, leverkanker, dikke darmkanker, diabetes mellitus, hart- en vaatziekten zoals arteriosclerose en hartfalen. Hemochromatose wordt meestal voorafgegaan door een bronzige verkleuring van de huid, chronische vermoeidheid, braken, diarree, darmbeschadiging, artritis, impotentie, onvruchtbaarheid en een verminderde schildklierwerking.
Er bestaan twee vormen ijzerstapelingsziekten:
Heeft je arts bij jou via een bloedonderzoek een ijzertekort vastgesteld, dan neem je best extra ijzer via een voedingssupplement. Voor een optimale ijzeropname kies je bij voorkeur een organisch preparaat dat aangevuld is met de juiste synergetische ingrediënten zoals vitamine C voor een optimale ijzeropname, koper voor een optimaal ijzertransport, vitamine B1, B2, B3, B5, B6, B12 en magnesium. Omdat de oxidatieve activiteit in de cellen toeneemt door de inname van ijzer, is het sterk aanbevolen om naast een ijzersupplement ook een antioxidantenpreparaat te gebruiken.
Vanuit de vroegere gedachte dat ijzer ‘gezond’ is (zie Popeye) wordt standaard nog steeds ijzer toegevoegd aan een groot aantal multivitaminen en -mineralen. Als je geen ijzertekort hebt, kies je best een multipreparaat zonder ijzer.
Bijwerkingen en contra-indicaties
Interacties met medicijnen, andere mineralen en voeding
Wie dacht sterk te worden zoals Popeye door het eten van spinazie is eraan voor de moeite. Dat er in spinazie veel ijzer zou zitten is intussen een achterhaalde mythe. Bij de eerste publicaties van de inhoudstoffen van spinazie werd immers een drukfoutje gemaakt en stond er een nulletje te veel. Intussen weten we dat spinazie slechts 2 mg ijzer per 100 g bevat en dat de plantaardige vorm minder biobeschikbaar is.
Wat is ijzer en wat is zijn rol voor ons lichaam?
IJzer is een onmisbaar sporenmineraal voor het lichaam. De grootste hoeveelheden bevinden zich in de hemoglobine, het rode bloedpigment dat essentieel is voor het zuurstoftransport in het lichaam, en in myoglobine, de vorm waarin het opgeslagen wordt in de spieren. Daarnaast is ijzer belangrijk voor de weerstand, het energieniveau en de leerprestaties. IJzer is een belangrijk co-enzym tijdens de productie van neurotransmitters zoals dopamine, noradrenaline en serotonine, en speelt een belangrijke rol in de ademhalingsketen (aeroob metabolisme).
De chemie van ijzer in een notendop
Dat ons bloed rood van kleur is, heeft alles te maken met de rode bloedcellen (erytrocyten) die volgestouwd zitten met hemoglobine, een zuurstofbindend eiwit. In elke rode bloedcel zitten ongeveer 400 miljoen hemoglobinemoleculen (ook wel heem genoemd). Bijzonder aan hemoglobine is dat er zich midden in deze molecule een ijzeratoom bevindt. Door de specifieke structuur van hemoglobine kan dat ijzeratoom zuurstof binden zodat er oxyhemoglobine ontstaat. Dit zuurstofbindend proces heet oxygenatie. Het doel van deze oxygenatie is om zuurstofrijk bloed te transporteren naar de cellen die zuurstof nodig hebben voor hun stofwisselingsactiviteiten (verbranding en energieproductie). Het proces waarbij de hemoglobine zijn zuurstofatomen lost heeft deoxygenatie.
Het giftige koolstofmonoxide (CO) bindt op dezelfde plaats als zuurstof (O2) maar wel 200 keer zo sterk als zuurstof, en blokkeert hierdoor het zuurstoftransport wat tot de dood kan leiden. Vandaar dat het zo belangrijk is om je verwarmingsketel jaarlijks te laten nakijken.
Natuurlijke bronnen van ijzer
Het sporenmineraal ijzer is rijkelijk aanwezig in rood vlees, maar ook in ander vlees, groene bladgroenten, graanproducten zoals volkorenbrood, gedroogd fruit, mosselen, zeewier en noten. Vooral vlees, gevogelte en vis leveren ijzer in heem- en niet-heemvormen. Zo bevat vlees ongeveer 40 % heemijzer en 60 % niet-heemijzer. Heemijzer wordt veel sneller en gemakkelijker geabsorbeerd dan niet-heemijzer. Plantaardige voeding bevat vooral niet-heemijzer waardoor de biologische beschikbaarheid van ijzer van een vegetarisch dieet op slechts 5 à 10 % wordt geschat.
De ijzerabsorptie is een subtiel proces dat door veel factoren wordt beïnvloed. IJzer wordt slechts in zeer geringe hoeveelheden uit de voeding geresorbeerd, vandaar de naam sporenelement.
IJzertekort en bloedarmoede
Een tekort aan ijzer door chronisch bloedverlies via de menstruatie, inwendige bloedingen ten gevolge van maagdarmzweren of kanker, of bij vegetariërs en veganisten kan leiden tot ijzergerelateerde bloedarmoede (ferriprive anemie).
De eerste symptomen van ijzertekort zijn zwakte, moeheid, verlies van uithoudingsvermogen, op termijn treedt ook bloedarmoede (anemie) op.
Bloedarmoede met ijzertekort bij jonge leeftijd lijkt een negatief effect te hebben op het gedrag en de neurale ontwikkeling (ADHD en aandachtstekortstoornissen) en het rustelozebenensyndroom (RLS). Tekenen en symptomen van ijzertekort zijn onder andere te kleine rode bloedcellen (microcytaire anemie) en te bleek gekleurde rode bloedcellen (hypochrome anemie), vermoeidheid, lethargie, cognitieve stoornissen, ontwikkelingsachterstand bij kinderen, uitblijven van de menstruatie (amenorroe), vrouwelijke onvruchtbaarheid, haaruitval, depressie, een vergrote lever ... IJzerdeficiëntie tijdens de zwangerschap wordt in verband gebracht met ongunstige zwangerschapsverwikkelingen en verhoogde perinatale maternale mortaliteit.
Risicogroepen voor ijzertekort
Belangrijke risicogroepen voor ijzerdeficiëntie zijn kinderen in volle groei, atleten die regelmatig zware inspanningen leveren, menstruerende en zwangere vrouwen, mensen die lijden aan anorexia en mensen die na een operatie veel bloedverlies hebben geleden.
Door een geringe inname en slechte absorptie lopen vegetariërs en ouderen meer risico op ijzerdeficiëntie.
Bij kinderen moet er altijd gezocht worden naar een achterliggende oorzaak, vooral als het geen vegetariër is.
Diagnose via bloedonderzoek
Via een bloedonderzoek worden verschillende parameters bepaald:
- De ijzerverzadiging (transferrine saturatie) is het eerste waarnaar gekeken wordt. Transferrine is een eiwit waarmee het ijzer op een onschadelijke manier getransporteerd wordt via het bloed. Het transferrinegehalte wordt bepaald bij verdenking van een stoornis van het ijzermetabolisme.
- Ferritine is een eiwit dat zich in zowat alle lichaamscellen bevindt en zorgt voor een veilige opslag van overtollig ijzer. Een te laag ferritinegehalte in het bloed wijst op een ijzertekort. Een te hoog gehalte aan ferritine wijst op de ijzerstapelingsziekte waarbij het lichaam te veel ijzer opstapelt in de lever, het hart en de pancreas, maar ook in de gewrichten.
IJzerstapelingsziekte, het andere gezicht van ijzer
Inmiddels is ook steeds beter bekend dat een te veel aan ijzer toxisch en gevaarlijk kan zijn. Een teveel aan ijzer veroorzaakt de ijzerstapelingsziekte (hemochromatose) die ernstige gezondheidsrisico’s heeft zoals een opgezette lever, levercirrose, leverkanker, dikke darmkanker, diabetes mellitus, hart- en vaatziekten zoals arteriosclerose en hartfalen. Hemochromatose wordt meestal voorafgegaan door een bronzige verkleuring van de huid, chronische vermoeidheid, braken, diarree, darmbeschadiging, artritis, impotentie, onvruchtbaarheid en een verminderde schildklierwerking.
Er bestaan twee vormen ijzerstapelingsziekten:
- Primaire hemochromatose is aangeboren en te wijten aan een afwijkend gen dat ervoor zorgt dat we meer ijzer uit onze voeding opnemen dan normaal de bedoeling is.
- Secundaire hemochromatose kan ontstaan door een te hoge suppletiedosering, bloedtransfusies, alcoholisme …
Heeft je arts bij jou via een bloedonderzoek een ijzertekort vastgesteld, dan neem je best extra ijzer via een voedingssupplement. Voor een optimale ijzeropname kies je bij voorkeur een organisch preparaat dat aangevuld is met de juiste synergetische ingrediënten zoals vitamine C voor een optimale ijzeropname, koper voor een optimaal ijzertransport, vitamine B1, B2, B3, B5, B6, B12 en magnesium. Omdat de oxidatieve activiteit in de cellen toeneemt door de inname van ijzer, is het sterk aanbevolen om naast een ijzersupplement ook een antioxidantenpreparaat te gebruiken.
Vanuit de vroegere gedachte dat ijzer ‘gezond’ is (zie Popeye) wordt standaard nog steeds ijzer toegevoegd aan een groot aantal multivitaminen en -mineralen. Als je geen ijzertekort hebt, kies je best een multipreparaat zonder ijzer.
Bijwerkingen en contra-indicaties
- Oraal ingenomen ijzer kan maagdarmirritaties, buikpijn, diarree, constipatie, misselijkheid en braken veroorzaken, soms ook bij lagere doses.
- Een ijzersupplement mag niet gebruikt worden bij ijzerstapelingsziekte.
Interacties met medicijnen, andere mineralen en voeding
- Hoge inname van andere mineralen zoals calcium of melk, magnesium en zink, kunnen de ijzeropname remmen.
- Ontstekingsremmers zoals aspirine en ibuprofen kunnen het verlies van ijzer via maagdarmbloedingen versterken.
- Antibiotica zoals tetracyclines en aspirine remmen de ijzerabsorptie.
- Voeding rijk aan fytaten (granen, soja), oxalaten (rabarber) en tannines (thee) kunnen onoplosbare complexen aangaan met ijzer en op die manier ook de absorptie tegenwerken.
- Er zijn ook talrijke andere interacties gekend met zowel reguliere als natuurlijke geneesmiddelen. Raadpleeg hiervoor steeds je arts of een deskundige.
