Kruiden – Bereidingsvormen voor orale toepassing
Kruiden en hun verwerkingsvormen voor inwendige toepassing
Gestandaardiseerde hoeveelheden inhoudstoffen
Kruiden kunnen op verschillende manieren gemaakt en gebruikt worden. De grote verscheidenheid aan verwerkingsvormen maken het voor de gebruiker niet evident om de geschikte keuze te maken. Daarom geven we in dit artikel een overzicht van de beschikbare bereidingsvormen op de markt.Vooral als het gaat om kruiden voor therapeutische doeleinden is het niet alleen belangrijk om te zoeken naar preparaten waarbij de hoeveelheid inhoudstoffen vastligt (gestandaardiseerde hoeveelheden), maar ook dat deze vastgelegde hoeveelheden voldoen om een werkzaam effect te bereiken, zonder dat ze al dan niet giftige nevenwerkingen veroorzaken. Daarom worden kwalitatieve kruidenpreparaten grondig getest zodat ze voldoen aan bepaalde voorwaarden en specificaties.
De wetgeving rond kruiden
De wetgeving rond kruidenpreparaten of fytotherapeutische producten is niet in alle landen dezelfde. Op de markt mogen enkel fytotherapeutische producten verkocht worden die voldoen aan de Europese Farmacopee.Hoewel de voedingssupplementen onder strikte Europese richtlijnen vallen, heeft elk land nog het recht om strengere normen op te leggen. Wat we in Nederland vinden als voedingssupplementen, zal je in België als geneesmiddel moeten zoeken bij de apotheker.
De productie van fytotherapie of kruidenpreparaten is onderworpen aan zeer strenge maatregelen. Daarom is het voor herboristen praktisch onmogelijk om eigen producten te ontwikkelen. Voor therapeutische doeleinden wordt verwezen naar gestandaardiseerde kruidenpreparaten in hun zeer diverse verwerkingsvormen zoals we ze hierna zullen opsommen en beschrijven.
Bereidingsvormen voor inwendige toepassing
- Afkooksel
Afkooksels of decocten worden meestal toegepast op stevige of taaiere plantendelen zoals houtachtige kruiden, wortelstokken, schors of (gedroogde) bessen. De kruiden worden aan de kook gebracht en gedurende 5 à 10 minuten zachtjes verder gekookt. Na zeven kun je het afkooksel warm of koud opdrinken.
Voorbeelden: afkooksel van duivelsklauw, kliswortel of lijnzaad. - Droogextract
Van plantendelen worden de werkzame stoffen opgelost in water, alcohol, aceton of CO2 en vervolgens ingedampt tot er enkel nog een droge massa overblijft. De inhoudstoffen van dit droogextract worden meestal gestandaardiseerd in tabletten of capsules verwerkt.
Voorbeelden: droogextract van witte paardenkastanje en muizendoorn bij spataderen, duivelsklauw, gember en grote brandnetel bij reumatische klachten … - Glycerinemaceraat
Jonge knoppen of scheuten worden gemacereerd in een mengsel van glycerine en alcohol. De extractie wordt meestal nog een decimaal verdund (D1). Deze bereidingvorm wordt vooral toegepast in de gemmotherapie.
Voorbeelden: glycerinemaceraat van jonge bessenknoppen, jonge rozenmarijnscheuten … - Hydrolaat
Een hydrolaat ontstaat door langzame stoomdestillatie van plantenmaterialen zoals bloemen of bladeren. Hierbij worden de wateroplosbare bestanddelen gescheiden van de eigenlijke essentiële olie. Hydrolaten zijn niet irriterend en worden vaak gezien als een bijproduct van de etherische oliën, terwijl ze eigenlijk even waardevol zijn. Hydrolaten hebben ontsmettende, reinigende en zuiverende eigenschappen.
Voorbeelden: hydrolaten van heksenhazelaar als huidtonicum, echte kamille bij huidontstekingen … - Infuus
Een infuus of aftreksel is de oudste en eenvoudigste bereidingsvorm van kruiden en wordt vooral toegepast bij tere plantendelen zoals bladeren, bloemen en zaden. Hierbij worden verse of gedroogde kruiden overgoten met kokend water. Men laat de kruiden 5 à 10 minuten trekken waarna ze gezeefd worden. Het infuus kan zowel warm als koud gedronken worden. Standaardisatie van inhoudstoffen is bij deze methode niet mogelijk.
Voorbeelden: infuus van kamillebloemen, venkelzaad, gember … - Kruidenazijn
Azijnzuur helpt actieve stoffen uit kruiden te trekken en kruiden te bewaren. Door kruiden 2 weken te laten trekken in azijn ontstaat een (medicinaal) kruidenazijn.
Voorbeelden: vlierbloesems op appelazijn, grote brandneteltoppen op witte wijnazijn … - Kruidendestillaat
Spiritueuze aftreksels ontstaan door kruiden 1 tot 2 weken in niet te sterke alcoholische dranken zoals wijn of likeur tussen 12 en 35° te laten macereren in het donker. Hierdoor ontstaat kruidenwijn (medicinale wijn) of kruidenlikeur (elixir).
Voorbeelden: kruidenwijn van vloerbloesems, tuinpeterselie, meidoornbloesems, kruidenlikeur van muntblaadjes … - Maceraat
Een maceraat is een koud aftreksel van planten die hun werkzaamheid verliezen of prikkelende substanties vrijgeven door ze te verwarmen. Voor maceraten wordt gebruik gemaakt van water op kamertemperatuur om het mengsel minstens 7 tot 12 uur te laten trekken.
Voorbeelden: maceraat van ijslands mos, echte heemst, sennablad, echte valeriaanwortel … - Nebulisaat
Een nebulisaat ontstaat uit een gevriesdroogd extract dat verneveld wordt door onderaan het toestel zeer warme lucht in te blazen. Door het contact tussen het koude vernevelde extract dat langzaam zakt en de warme opstijgende lucht, verdampt het oplosmiddel van het extract. Hierdoor ontstaat vanuit het gevriesdroogde extract een soort poeder dat geconcentreerder is dan dat van een gewoon droogextract.
Voorbeelden: nebulisaat van echte kamille, artisjok, paardenbloem … - Sap
Kruidensap ontstaat door uitpersen van plantenbestanddelen door middel van een sapcentrifuge. Voor hun bewaring worden kruidensappen gepasteuriseerd, vacuüm verpakt of diepgevroren.
Voorbeelden: paardenbloemsap, ramenassap … - Siroop
Kruidensiropen zijn aftreksels van kruiden in suikersiroop of honig die niet beschimmelen of gisten. De zachtgekookte siroop wordt daarna 3 weken gemacereerd alvorens te zeven. Kruidensiropen worden gemaakt van verse kruiden, aftreksels, afkooksels, tincturen of plantensappen en zorgen voor een lekkere smaak.
Voorbeelden: tijmsiroop, vloerbessensiroop, luchtwegensiropen … - Tinctuur
Tincturen zijn veel gebruikte sterk geconcentreerde kruidenaftreksels op basis van water en alcohol (hydroalcoholische oplossingen). In functie van het gebruikte kruid dient het juiste alcoholgehalte gekozen te worden. Dit varieert van 40 à 60° tot 90° alcohol. Tincturen dienen te beantwoorden aan de farmacopeevoorwaarden en worden doorgaans verkocht als gestandaardiseerde producten.
Voorbeelden: tinctuur van mariadistel, heermoes, gentiaan, ginkgo biloba … - Totaalpoeder
Dit fijngemalen kruidenpoeder wordt gemaakt van gedroogde en nadien verpulverde of gemalen kruiden en wordt meestal in capsules of tabletten aangeboden. Deze bereidingswijze heeft als voordeel dat gestandaardiseerde kruidenmengsels gemaakt kunnen worden.
Voorbeelden: gembercapsules bij misselijkheid, mariadistelcapsules bij leverproblemen … - Vloeibaar extract
Vloeibare kruidenextracten hebben een lager alcoholgehalte dan tincturen of verse plantenextracten. Er wordt vertrokken vanuit een hydroalcoholisch extract waaruit een hoeveelheid alcohol wordt gedestilleerd. Het overgebleven alcoholgedeelte dient als conserveer- en oplosmiddel. Een vloeibaar extract is dus geconcentreerder dan een tinctuur.
Voorbeelden: vloeibaar extract van rode klaver, wolfspoot …
