Overgevoeligheid voor nachtschade groenten
De ietwat duistere naam nachtschade doet ons niet direct vermoeden dat het over een plantenfamilie gaat waartoe alledaagse groenten zoals aardappelen, tomaten en aubergines horen. En wie ze wel kent, vraagt zich vaak af of ze wel gezond dan eerder schadelijk zijn voor de gezondheid. We pluizen het in dit artikel even voor je uit want het antwoord is niet direct eenduidig. Het hangt immers af van verschillende factoren.
Wat is nachtschade?
Nachtschade (Solanum) is een plantengeslacht van de familie van de nachtschade (Solanaceae). Onder de 1800 verschillende soorten is Solanum het grootste geslacht in de nachtschadefamilie.
De nachtschade verleent waarschijnlijk haar naam aan het feit dat ze vooral in de schaduw groeit en dat sommige bloemen uit deze familie ’s nachts een kruidige geur vrijgeven. Schade verwijst dan weer naar de giftige eigenschappen van sommige van deze planten.
De meeste soorten zijn niet inheems en vinden we hoofdzakelijk terug in de tropen. Enkel bitterzoet (Solanum dulcamara), een plant met mooie paars-gele bloemen en giftige bessen, en de zwarte nachtschade (Solanum nigrum) komen van oorsprong in ons land voor. De gekende soorten zoals de aardappel, tomaat, paprika, rode peper en aubergine zijn pas kort geleden naar onze streken gebracht.
Wist je dat de aardappel afkomstig is uit Zuid-Amerika en de tomaat uit Midden-Amerika? Het is pas sinds de 16de eeuw dat de mens in Europa aardappelen is beginnen eten. De tomaat die eerder gezien werd als een sierplant, kwam hier zelfs pas in de 18de eeuw op ons bord terecht. Ze waren toen trouwens nog niet zo rood, maar eerder geel.
Eetbare nachtschade
De nachtschadefamilie bestaat uit zowel giftige als eetbare soorten. Bekende eetbare cultuursoorten zoals de aardappel (Solanum tuberosum), tomaat (Solanum lycopersicum), groene en rode paprika (Capsicum annuum), rode peper, cayenne, pepino of meloenpeer (Solanum muricatum) en aubergine (Solanum melongena) zijn zowat bij elke groenteboer en supermarkt te verkrijgen.
Andere gekende soorten zijn de gojibessen, de Kaapse kruisbes en de tabaksplant.
Nachtschadeplanten worden vaak ook verwerkt tot kruidenpoeders zoals cayennepoeder, cayennepeper, chilipoeder, Indiase kruidenmengsels (masala’s), kerriepoeder, kipkruiden, paprika en rode peper.
Om verwarring te vermijden, vermelden we even dat zoete aardappel, witte en zwarte peper geen nachtschade zijn.
Waarom wordt gezegd dat nachtschadegroenten gevaarlijk zijn?
Planten kunnen niet grommen of bijten zoals dieren dat doen. Dus moeten ze andere middelen gebruiken om hun nakomelingen te beschermen. Dit doen ze door het aanmaken van antinutriënten, hetzij giftige stofjes die een vervelende reactie uitlokken in het lichaam van zij die ze willen opeten. Zo zorgt de plant ervoor dat we er een volgende keer van afblijven zodat haar zaadjes in de grond terecht kunnen komen en er nieuwe planten kunnen groeien.
De antinutriënten in de nachtschadesoorten zijn alkaloïden. Deze chemische verbindingen kunnen voor insecten, schimmels, bepaalde diersoorten en de mens zeer giftig tot zelfs dodelijk zijn. Daarom zijn niet alle planten eetbaar voor de mens en/of de dieren.
Hoewel de alkaloïden in de nachtschadeplanten voor de meeste mensen onschuldig zijn, kunnen ze bij sommige mensen toch hevige reacties opwekken.
Alkaloïden giftig of genezend?
Alkaloïden bevatten stikstof en hebben een neurotoxische werking. Ze werken verlammend op het zenuwstelsel en worden daarom ook als medicijn toegepast om het bewustzijn of pijn te verminderen. Gekende voorbeelden zijn morfine, cafeïne, cocaïne, codeïne, nicotine en kinine.
Een ander voorbeeld is wolfskers (belladonna), een van de giftigste planten uit de nachtschadefamilie. Hoewel deze plant vroeger werd gebruikt om mensen te vergiftigen, wordt ze tegenwoordig gebruikt om er het krampstillend medicijn atropine uit te maken.
Ook nicotine is een alkaloïde dat niet alleen in de tabaksplant maar ook in andere planten voorkomt. Nicotine heeft verschillende heilzame eigenschappen en wordt vooral als pijnstiller ingezet.
Paradox: alkaloïden hebben dus ook positieve eigenschappen
Wie goed tussen de regels leest, merkt toch wel een paradox in het verhaal over alkaloïden. Hoewel ze enerzijds giftig zijn voor het lichaam, kunnen ze in kleine hoeveelheden ook heilzaam zijn.
Capsaïcine uit pepers bijvoorbeeld heeft een ontstekingsremmende werking. Voor zover je er niet overgevoelig voor bent, veroorzaakt dit alkaloïde eerst een lichte irritatie die dan een sterke ontstekingsremmende reactie op gang brengt, wat goed is voor de gezondheid.
Dit mechanisme (hormesis) betekent dat blootstelling aan een lage dosis gif, stress of overbelasting de gezondheid een boost kan geven. Het komt er dus op neer dat als je de juiste dosis toepast je er niet van doodgaat, maar juist sterker van wordt.
Belangrijke alkaloïden in de nachtschadegroenten
Bij de meeste mensen veroorzaken de nachtschadealkaloïden weinig of geen lichamelijke reacties. Dit komt omdat glycolalkaloïden amper giftig zijn in kleine hoeveelheden. Bij gezonde mensen worden ze afgebroken door bacteriën in de darmen. Als je er geen last van hebt, hoef je de nachtschadegroenten ook niet te laten want ze hebben uiteraard ook veel goede eigenschappen. Het beste is om ze niet dagelijks te eten want zoals bij vele gifstoffen is het de hoeveelheid of de dosis die het gif maakt. Het is dus pas als je er heel veel van eet dat er vergiftigingsverschijnselen kunnen optreden.
Maar wat als je lichaam er wel gevoelig voor is?
Solanine en tomatine zijn neurotoxisch in grote hoeveelheden. Ze worden maar langzaam uitgescheiden waardoor ze zich kunnen ophopen en schade veroorzaken in het lichaam. Ze werken voornamelijk in op het spijsverteringsstelsel en het zenuwstelsel en kunnen volgende neurotoxische reacties veroorzaken:
Tips om de schadelijkheid te beperken
Waarom ben jij er gevoelig voor en anderen niet?
Wie gezonde darmen heeft zal hoogstwaarschijnlijk geen last hebben van nachtschadegroenten. Lijd je echter aan spijsverteringsklachten, een lekkende darm, een auto-immuunziekte, darmdysbiose of een darmaandoening zoals de ziekte van Crohn of het prikkelbare darmsyndroom, dan neemt de kans toe dat je nachtschadegroenten niet goed verdraagt.
Hoe weet je of je gevoelig bent voor nachtschadeplanten?
Om erachter te komen of je gevoelig bent voor nachtschadeplanten kun je ze gedurende 30 dagen volledig uit je eetpatroon schrappen. Als je ze na die 30 dagen weer geleidelijk aan op het menu zet en je merkt een of meerdere van bovenvermelde symptomen, dan is de kans groot dat je gevoelig bent voor nachtschades. Het is dan voor jou beter om ze zo veel mogelijk te vermijden.
Wat is nachtschade?
Nachtschade (Solanum) is een plantengeslacht van de familie van de nachtschade (Solanaceae). Onder de 1800 verschillende soorten is Solanum het grootste geslacht in de nachtschadefamilie.
De nachtschade verleent waarschijnlijk haar naam aan het feit dat ze vooral in de schaduw groeit en dat sommige bloemen uit deze familie ’s nachts een kruidige geur vrijgeven. Schade verwijst dan weer naar de giftige eigenschappen van sommige van deze planten.
De meeste soorten zijn niet inheems en vinden we hoofdzakelijk terug in de tropen. Enkel bitterzoet (Solanum dulcamara), een plant met mooie paars-gele bloemen en giftige bessen, en de zwarte nachtschade (Solanum nigrum) komen van oorsprong in ons land voor. De gekende soorten zoals de aardappel, tomaat, paprika, rode peper en aubergine zijn pas kort geleden naar onze streken gebracht.
Wist je dat de aardappel afkomstig is uit Zuid-Amerika en de tomaat uit Midden-Amerika? Het is pas sinds de 16de eeuw dat de mens in Europa aardappelen is beginnen eten. De tomaat die eerder gezien werd als een sierplant, kwam hier zelfs pas in de 18de eeuw op ons bord terecht. Ze waren toen trouwens nog niet zo rood, maar eerder geel.
Eetbare nachtschade
De nachtschadefamilie bestaat uit zowel giftige als eetbare soorten. Bekende eetbare cultuursoorten zoals de aardappel (Solanum tuberosum), tomaat (Solanum lycopersicum), groene en rode paprika (Capsicum annuum), rode peper, cayenne, pepino of meloenpeer (Solanum muricatum) en aubergine (Solanum melongena) zijn zowat bij elke groenteboer en supermarkt te verkrijgen.
Andere gekende soorten zijn de gojibessen, de Kaapse kruisbes en de tabaksplant.
Nachtschadeplanten worden vaak ook verwerkt tot kruidenpoeders zoals cayennepoeder, cayennepeper, chilipoeder, Indiase kruidenmengsels (masala’s), kerriepoeder, kipkruiden, paprika en rode peper.
Om verwarring te vermijden, vermelden we even dat zoete aardappel, witte en zwarte peper geen nachtschade zijn.
Waarom wordt gezegd dat nachtschadegroenten gevaarlijk zijn?
Planten kunnen niet grommen of bijten zoals dieren dat doen. Dus moeten ze andere middelen gebruiken om hun nakomelingen te beschermen. Dit doen ze door het aanmaken van antinutriënten, hetzij giftige stofjes die een vervelende reactie uitlokken in het lichaam van zij die ze willen opeten. Zo zorgt de plant ervoor dat we er een volgende keer van afblijven zodat haar zaadjes in de grond terecht kunnen komen en er nieuwe planten kunnen groeien.
De antinutriënten in de nachtschadesoorten zijn alkaloïden. Deze chemische verbindingen kunnen voor insecten, schimmels, bepaalde diersoorten en de mens zeer giftig tot zelfs dodelijk zijn. Daarom zijn niet alle planten eetbaar voor de mens en/of de dieren.
Hoewel de alkaloïden in de nachtschadeplanten voor de meeste mensen onschuldig zijn, kunnen ze bij sommige mensen toch hevige reacties opwekken.
Alkaloïden giftig of genezend?
Alkaloïden bevatten stikstof en hebben een neurotoxische werking. Ze werken verlammend op het zenuwstelsel en worden daarom ook als medicijn toegepast om het bewustzijn of pijn te verminderen. Gekende voorbeelden zijn morfine, cafeïne, cocaïne, codeïne, nicotine en kinine.
Een ander voorbeeld is wolfskers (belladonna), een van de giftigste planten uit de nachtschadefamilie. Hoewel deze plant vroeger werd gebruikt om mensen te vergiftigen, wordt ze tegenwoordig gebruikt om er het krampstillend medicijn atropine uit te maken.
Ook nicotine is een alkaloïde dat niet alleen in de tabaksplant maar ook in andere planten voorkomt. Nicotine heeft verschillende heilzame eigenschappen en wordt vooral als pijnstiller ingezet.
Paradox: alkaloïden hebben dus ook positieve eigenschappen
Wie goed tussen de regels leest, merkt toch wel een paradox in het verhaal over alkaloïden. Hoewel ze enerzijds giftig zijn voor het lichaam, kunnen ze in kleine hoeveelheden ook heilzaam zijn.
Capsaïcine uit pepers bijvoorbeeld heeft een ontstekingsremmende werking. Voor zover je er niet overgevoelig voor bent, veroorzaakt dit alkaloïde eerst een lichte irritatie die dan een sterke ontstekingsremmende reactie op gang brengt, wat goed is voor de gezondheid.
Dit mechanisme (hormesis) betekent dat blootstelling aan een lage dosis gif, stress of overbelasting de gezondheid een boost kan geven. Het komt er dus op neer dat als je de juiste dosis toepast je er niet van doodgaat, maar juist sterker van wordt.
Belangrijke alkaloïden in de nachtschadegroenten
- Aardappelen
De aardappel produceert het glycolalkaloïde solanine, een natuurlijk gif dat onder invloed van (zon)licht ontstaat in de schil en de uitlopers. Je kunt deze stof herkennen aan de groene plekken op de aardappelen. Ze komt voornamelijk voor als de aardappel nog rauw is.
- Tomaten
Tomaten produceren o.a. glycolalkaloïden zoals tomatine, een stofje dat voornamelijk voorkomt in onrijpe, groene of kunstmatig gerijpte tomaten.
- Pepers
Pepers produceren capsaïcine, een alkaloïde dat ook ontstekingremmende eigenschappen heeft.
Bij de meeste mensen veroorzaken de nachtschadealkaloïden weinig of geen lichamelijke reacties. Dit komt omdat glycolalkaloïden amper giftig zijn in kleine hoeveelheden. Bij gezonde mensen worden ze afgebroken door bacteriën in de darmen. Als je er geen last van hebt, hoef je de nachtschadegroenten ook niet te laten want ze hebben uiteraard ook veel goede eigenschappen. Het beste is om ze niet dagelijks te eten want zoals bij vele gifstoffen is het de hoeveelheid of de dosis die het gif maakt. Het is dus pas als je er heel veel van eet dat er vergiftigingsverschijnselen kunnen optreden.
Maar wat als je lichaam er wel gevoelig voor is?
Solanine en tomatine zijn neurotoxisch in grote hoeveelheden. Ze worden maar langzaam uitgescheiden waardoor ze zich kunnen ophopen en schade veroorzaken in het lichaam. Ze werken voornamelijk in op het spijsverteringsstelsel en het zenuwstelsel en kunnen volgende neurotoxische reacties veroorzaken:
- Vermoeidheid, slaperigheid, lusteloosheid, slapeloosheid
- Spijsverteringsklachten zoals krampen, zuurbranden, prikkelende tong, vochtophoping, diarree, beschadiging van de darmwand, ontstekingsreacties en galblaasproblemen. Wanneer de alkaloïden de darmwand beschadigen, kan een lekkende darm ontstaat, wat op zijn beurt kan leiden tot auto-immuunziekten.
- Ontregeling van het immuunsysteem, ontstekingen, slechte genezing, kortademigheid, hoesten, allergieën en eczeem.
Bij mensen met een allergie voor graspollen zien we vaak ook een kruisallergie voor nachtschadeplanten. Dit komt omdat de eiwitten van de nachtschade veel gelijkenissen vertonen met die van de graspollen. Als reactie produceert het lichaam een overmaat aan histamine. - Vitamine- en mineraaltekorten, meer bepaald ijzer- en calciumtekort
- Zich overeten
- Afbraak van rode bloedcellen (hemolyse) na absorptie in de darm
- Overprikkeling van het zenuwstelsel gevolgd door depressie
- Veel mensen met reumatische klachten omwille van een auto-immuunziekte zijn ook erg gevoelig voor nachtschadegroenten. Dit uit zich bijvoorbeeld bij weersveranderingen. Solanine veroorzaakt pijn in de zachte weefsels en gewrichten, waardoor fibromyalgie, spierpijn, krampen en artritis erger kunnen worden.
Tips om de schadelijkheid te beperken
- Geef de voorkeur aan rijpe tomaten, waar geen tomatine meer inzit.
- Eet paprika’s, aubergines en pepers bij voorkeur ook zo rijp mogelijk.
- Verwijder altijd de stelen en de bladeren want die zijn meestal nog giftiger, vooral bij de aubergine.
- Vermijd nachtschades met een bittere smaak. Dit duidt erop dat er extra veel alkaloïden inzitten.
- Bewaar je aardappelen op een donkere plek om de vorming van solanine tegen te gaan.
- Snij de groene plekken en uitlopers ruim weg uit je aardappelen om zo weinig mogelijk solanine binnen te krijgen.
- De alkaloïden breken nauwelijks af door verhitting. Het heeft dus weinig zin om ze te veel te koken want dan verlies je vooral de waardevolle nutriënten zoals vitaminen en mineralen.
- Tegenwoordig worden aardappelen gekweekt met lagere solaninegehaltes.
- Varieer zoveel mogelijk. Zo vermijd je dat je overbelast wordt met een bepaald alkaloïde.
Waarom ben jij er gevoelig voor en anderen niet?
Wie gezonde darmen heeft zal hoogstwaarschijnlijk geen last hebben van nachtschadegroenten. Lijd je echter aan spijsverteringsklachten, een lekkende darm, een auto-immuunziekte, darmdysbiose of een darmaandoening zoals de ziekte van Crohn of het prikkelbare darmsyndroom, dan neemt de kans toe dat je nachtschadegroenten niet goed verdraagt.
Hoe weet je of je gevoelig bent voor nachtschadeplanten?
Om erachter te komen of je gevoelig bent voor nachtschadeplanten kun je ze gedurende 30 dagen volledig uit je eetpatroon schrappen. Als je ze na die 30 dagen weer geleidelijk aan op het menu zet en je merkt een of meerdere van bovenvermelde symptomen, dan is de kans groot dat je gevoelig bent voor nachtschades. Het is dan voor jou beter om ze zo veel mogelijk te vermijden.
