Teunisbloem – Veelvuldig heilzame werking

29 oktober 2021

Middelste teunisbloem (Œnothera Biennis L.)

Teunisbloem is niet alleen een medicinale sierplant, de volledige plant heeft ook een culinaire waarde. Vooral de zaden zijn zeer voedzaam en rijk aan het omega-6-vetzuur gammalinoleenzuur. Sinds de jaren tachtig wordt de teunisbloem intensief gekweekt voor orthomoleculaire, fytotherapeutische, farmaceutische en cosmetische doeleinden. De zaden dienen nog handmatig geoogst te worden en de opbrengst is gering. Vandaar de hoge kostprijs van teunisbloemolie.

Teunisbloem en haar verschillende benamingen
De Latijnse benaming Œnothera Biennis is afgeleid van de Griekse woorden oinos (wijn) en thera (wild dier, jacht, buit, in zich opnemen, ezel) omdat het eten van wortels zou helpen om wijn beter te verwerken en het risico van een kater te verminderen, omdat de wortels op wijn zouden helpen om wilde dieren te temmen of omdat ezels er zo dol op zijn. Biennis is het Latijn voor tweejarig.
Nederlandse benamingen zoals lelie-van-één-nacht, nachtbloem, nachtkeers en schone-bij-nachte, en Engelse benamingen zoals evening primrose, evening star en sundrop wijzen allemaal op het feit dat de bloem zich pas ’s avonds opent.
Omdat deze plant opgedragen werd aan Sint-Antonius, kreeg ze ook de naam teunisbloem.

Vindplaats en afkomst van de teunisbloem
De teunisbloem is afkomstig van Virginia in de Verenigde Staten en gedijde goed in de gematigde de streken van Noord- en Zuid-Amerika. Toen ze rond de 17^de eeuw werd ingevoerd in Europa is ze ook hier algemeen verspreid verwilderd, voornamelijk in het Middellands Zeegebied. Ze wordt niet alleen gekweekt als sierplant, maar ook omwille van haar zaadproductie.
Hoewel teunisbloem op vrijwel elke grond groeit, geeft ze toch de voorkeur aan een losse, zanderige grond in de zon. Zo tref je ze in het wild aan op zandgrond, in duinen, bij rivierbeddingen, op onbebouwde grond, langs wegen, in bermen en tuinhagen, nabij spoorwegen en fabrieksterreinen, zelfs op arme woestijngrond.

Beschrijving van de teunisbloem
De teunisbloem is een tweejarige, winterharde en snelgroeiende plant die 30 tot 150 cm hoog kan worden.
Ze heeft een vlezige, gele tot roodachtige wortelstok. De plant vertoont het eerste jaar een rozet van langwerpige, frisgroene, gesteelde, op de grond liggende bladeren die tot 20 cm lang worden. Het is pas in het tweede jaar dat er zich een enkelvoudige, roodachtige, behaarde, weinig vertakte stengel ontwikkelt met langwerpige, spitse, alternerend staande bladeren van zo’n 15 bij 2,5 cm groot. De bladeren zijn behaard en veernervig.
Van juni tot september bloeit de plant met lange bloemstengels waaraan groepjes bloemknoppen hangen. Ze bloeien van onderuit naar boven toe. Er ontstaan hieruit 5 cm grote zoetgeurende, zwavelgele bloemen met 4 kroonbladeren. Ze openen zich binnen enkele minuten pas bij avondschemer voor de bestuiving door insecten zoals avond- en nachtvlinders. Ze bloeien ten langste tot de volgende zonnige middag waarna ze al verwelken.
Van augustus tot oktober verschijnen dikke, zittende, vierkleppige doosvruchten waarin talrijke kleine zaadjes gevormd worden van maximum 1 op 2 mm groot. Bij het persen leveren deze zaadjes een goudgele olie.

Teunisbloem doorheen de geschiedenis

De Teunisbloem wordt al honderden jaren gebruikt door de Noord-Amerikaanse Indianen die een infusie maakten van de zaden om wonden sneller te genezen, en de hele plant tegen angst, maag- en darmproblemen, astma en kinkhoest.
Toen de teunisbloem in de 17^de eeuw als verstekeling via katoenboten op de Europese bodem terechtkwam, werd ze al snel ingezet tegen allerlei kwalen.
Het is pas als men in 1917-1919 in Duitsland olie uit de zaden ging extraheren dat het omega-6-vetzuur gammalinoleenzuur (GLA) werd ontdekt.
Teunisbloem werd pas wereldberoemd door de ontdekking van Hugo De Vries die er in 1935 zijn mutatietheorie op baseerde.
In de jaren zestig volgde nog meer onderzoek naar de effecten van GLA in teunisbloem. Zo werd ontdekt dat GLA efficiënt opgenomen wordt door de cellen van belangrijke weefsels en organen en een positief effect heeft op het cholesterolgehalte en hartproblemen.
In de jaren tachtig ontdekten wetenschappers het positieve effect van GLA bij MS, schizofrenie en de prostaglandines. Onderzoeken die vandaag nog steeds aan de gang zijn.

De gebruikte delen van teunisbloem
In de fytotherapie wordt hoofdzakelijk gebruik gemaakt van het zaad dat geoogst wordt eind oktober, en de koudgeperste olie uit het zaad.
Culinair wordt de vlezige, zoete, voedzame en sappige wortel rauw of gekookt gegeten zoals schorseneren. De zoete bloemen geven kleur en smaak aan je salades.
De belangrijkste inhoudstoffen van teunisbloem
Teunisbloemolie bevat vooral poly-onverzadigde vetzuren met een relatief hoge hoeveelheid omega-6-vetzuren gammalinoleenzuur (GLA) en alfalinoleenzuur (ALA). Daarnaast bevat teunisbloemolie ook nog kleinere hoeveelheden enkelvoudige onverzadigde vetzuren zoals oleïnezuur en eicosaëenzuur, een beperkte hoeveelheid verzadigde vetzuren zoals palmitinezuur en stearinezuur, kleine hoeveelheden betasitosterol, citrostadeniol, proteïnen, tryptofaan, vezels zoals cellulose en lignine, en lectinen en calcium.

De heilzame werking van teunisbloem

Teunisbloem en prostaglandinen
GLA is belangrijk voor de regeling en het behoud van het prostaglandinemetabolisme. Prostaglandinen zijn hormoonachtige stoffen die verschillende fysiologische processen regelen. We onderscheiden PG E1 (goede) en PG E2 (slechte) prostaglandinen. Factoren die de aanmaak van goede prostaglandinen kunnen verstoren zijn ouderdom, diabetes, leverstoornissen, te veel verzadigde en transvetzuren eten, alcoholisme, cortisonemedicatie, vitaminetekorten, virale infecties en hormonale disbalans. Door rechtstreekse aanvoer van GLA, in combinatie met omega-3-vetzuren uit lijnzaadolie, zuivere visolie, notenolie … wordt bijgedragen om het evenwicht tussen de goede en de slechte prostaglandinen te herstellen.
Teunisbloem en hart- en vaatziekten
Teunisbloemolie werkt bloedverdunnend (antitrombotisch), bloeddrukverlagend (antihypertensitief) vaatverwijdend (vasodilatorisch), cholesterol- en triglyceridenverlagend. Bijgevolg is teunisbloem goed inzetbaar ter preventie van atherosclerose en hart- en vaatziekten zoals trombose, embolie en flebitis, te dik bloed (hypercoagulabiliteit), een te hoog triglyceridengehalte (triglyceridemie), verhoogde bloeddruk (hypertensie), vaatspasmen (ziekte van Raynaud) en migraine.
Teunisbloem en het immuunsysteem
Teunisbloem versterkt het immuunsysteem door de thymusfunctie en de T-lymfocyten te stimuleren. Teunisbloemolie is immuunregulerend, remt de slechte ontstekingsbevorderende prostaglandinen en is hiermee ook pijnstillend (analgetisch) en antiallergisch. Zo is deze olie goed inzetbaar bij auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, sclerodermie, maar ook bij laaggradige ontstekingsziekten zoals fibromyalgie, prikkelbaredarmsyndroom, CVS, allergieën zoals hooikoorts en astma, multiple sclerose en een algemeen verzwakte immuniteit.
Teunisbloem en vrouwenklachten
Teunisbloem bevordert het vrouwelijk hormonaal evenwicht, verbetert de balans tussen oestrogenen en progestagenen en vermindert de prolactinegevoeligheid. Teunisbloemolie stimuleert ook de menstruatie en is vochtafdrijvend. Dankzij deze eigenschappen kan teunisbloemolie veelzijdig worden ingezet tegen PMS, pijnlijk gespannen borsten (mastodynie), vochtophoping in gezicht, buik, ledematen en enkels, gewichtstoename, rugpijn, buikkrampen, misselijkheid, prikkelbaarheid, moedeloosheid, stemmingswisselingen, concentratiestoornissen, het opflakkeren van acné, het uitblijven of onregelmatige menstruatie (amenorrhoea), borstcysten, vruchtbaarheidsproblemen, baarmoederslijmvliesproblemen (endometriose) en menopauzale verschijnselen.
Teunisbloemolie en de huid
Teunisbloem, zowel oraal ingenomen als uitwendig toegepast, regelt de voeding, de elasticiteit, de hydratatie, de talgproductie en het herstel van de huid en bevordert de haar- en de nagelstructuur. Hiermee is teunisbloem geschikt bij atopisch eczeem, een droge, schilferige huid, vroegtijdige huidveroudering met rimpels, verlies van huidelasticiteit als gevolg, acné, een ontstoken en geïrriteerde huid, broze nagels en haren, haaruitval, jeuk, droogte en roodheid van de huid bij nierinsufficiëntie (uremie) en psoriasis.
Teunisbloemolie en de geestelijke gezondheid
Teunisbloemolie beïnvloedt de prikkelgeleiding van zenuwvezels en het vrijmaken van neurotransmitters. Op die manier werkt teunisbloem kalmerend (sedatief) en algemeen bevorderend voor het geestelijk welbevinden en de gemoedstoestand. In deze optiek kan teunisbloemolie fytotherapeutisch worden ingezet bij ADHD, (postnatale) depressie, prikkelbaarheid, schizofrenie, gedragsstoornissen en alcoholisme.

Nevenwerkingen en contra-indicaties

Nevenwerkingen zoals hoofdpijn, vochtophoping, slapeloosheid, misselijkheid, en milde diarree zijn zelden en van voorbijgaande aard bij aanpassing van de dosering.
Soms wordt een vergroting van de borsten aangegeven.
Bij te hoge of te lage suiker, consulteer eerst je arts.
Omwille van het bloedverdunnend effect, opletten bij overvloedige menstruatie, maar ook bij gevoelig en bloederig tandvlees bij het tandenpoetsen.
Bij zwangerschap en borstvoeding, enkel op voorschrift van je arts.
Niet gebruiken bij (temporale) epilepsie en schizofrenie.

Raadpleeg een fytotherapeut of je arts

Als je echte teunisbloem wenst te combineren met medicijnen of andere kruiden, raadpleeg steeds je arts of een fytotherapeut die gespecialiseerd is in fytotherapeutische teunisbloempreparaten.

Alle in dit artikel besproken medicinale werkingen van teunisbloem komen uit het “Groot Handboek Geneeskrachtige Planten” van Geert Verhelst, een op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd naslagwerk over medicinale planten en kruiden, dat ook gebruikt wordt in de fytotherapie.