Vlierbloemen & vlierbessen – Verkoudheid & Griep
De zomer loopt naar zijn einde en de vlierbesjes hangen weelderig langs de Vlaamse velden te wachten om geplukt te worden. Net op tijd, want het seizoen van de verkoudheden en griep staat voor de deur. En onze grootmoeder wist het al, vlierbessensap heeft een krachtige antivirale en antibacteriële werking en kan hierdoor je immuunsysteem een flinke boost geven. In dit artikel hebben we het over de vlier in het algemeen, maar vooral over de antioxidante werking van zijn besjes.
Wat zijn vlierbessen?
Vlierbessen zijn kleine, ronde donkerpaarse besjes die in trossen bij elkaar groeien aan de vlier (boom of struik). Als we spreken over donkerpaarse vruchten, moet er al een belletje gaan rinkelen. Meestal, en ook in het geval van vlierbessen, zitten donkerpaarse vruchten boordevol antioxidanten. Ze zijn dus heel gezond en daarom willen we ze in dit artikel onder de loep nemen.
De vlier kom je zowat overal tegen op het platteland
De gewone vlier waarvan de wetenschappelijke Latijnse naam Sambucus Nigra L. is, vind je zowat overal in Europa, maar ook in de Kaukasus, Klein-Azië, West-Siberië, Noord-Afrika en sinds kort ook in Noord-Amerika. De vlier houdt van voedselrijke, stikstofrijke, vochtige klei- en kalkgrond en staat het liefst in de zon of halfschaduw. Eigenlijk groeit hij graag op kunstmatig vruchtbaar geworden grond zoals in de omgeving van bemeste akkers, dichtbij mesthopen, kippenrennen, maar ook in het wild aan de rand van bossen, in de duinen, tussen struikgewassen, in heggen of nabij puinhopen.
Beschrijving van de vlier
De breed uitgroeiende, dichtbegroeide, bladverliezende heester of kleine boom wordt 3 tot 10 meter hoog en wordt amper enkele tientallen jaren oud. Vanuit een krachtige wortelbundel groeit een grijsbruine stam met een kurkachtige, gescheurde schors. De vlier onttrekt veel vo vocht aan de grond en vertoont daardoor weinig ondergroei. De gewone vloer groeit heel snel. De twijgen kunnen jaarlijks tot een meter lang worden. De bladeren, oneven in aantal (5 tot 11) staan tegenover elkaar. Ze zijn gepunt eivormig tot lancetvormig, grof gezaagd, bovenaan dof donkergroen en onderaan dunbehaard.
Van mei tot juli verschijnen brede, roomwitte, aromatisch geurende, rechtopstaande, valse bloemenschermen met een doorsnede van 10 tot wel 30 cm. De vlakke tuilen vertrekken vanuit 5 hoofdassen. De stervormige bloemetjes met geelwitte blaadjes zijn slechts anderhalve tot 1 cm groot. Ze bevatten geen nectar maar zijn bijzonder geurig. Ze worden gevolgd door trossen ronde, donkerpaarse steenvruchtjes of bessen die rond september tot november rijp zijn. Per tros kunnen 70 tot 100 besjes hangen. Elk met een doorsnede van 5 tot 8 mm en 3 tot 5 zaadjes. Een struik of boom kan zo’n 15 tot 30 kg vlierbessen leveren.
Vogels zoals spreeuwen houden van vlierbessen en zorgen via hun mest voor de verspreiding van de vlier. Op de gewone vlier tref je vaak ook paddenstoelen aan, de zogenaamde judasoren.
De gebruikte delen van de vlier
De belangrijkste inhoudstoffen van de gewone vlier
Vlierbessen hebben bijzondere antioxidante eigenschappen
Vlierbessen zijn bij de brede bevolking nog niet zo gekend. Nochtans staan ze op de 39ste plaats van de ORAC-lijst (Oxygen Radical Absorbance Capacity), een soort top 100 van de voedingsmiddelen met de hoogste antioxidante werking. Dit is niet mis! Dat ze zo’n sterk antioxidant vermogen hebben, hebben ze te danken aan hun donkerpaarse kleur. Vlierbessen zijn immers zeer rijk aan anthocyanidinen, een actieve kleurstof van de flavonoïdenfamilie (plantkleurstoffen), die bekend staan om hun krachtige antioxidante werking.
Antioxidanten zijn onmisbaar voor het onschadelijk maken van agressieve chemische stofjes die onze cellen kunnen beschadigen. Deze oxiderende stofjes zitten in talrijke producten zoals sigarettenrook, sterk bewerkte voeding, make-up, alcohol, fijnstof in de lucht, zonnestralen, stress …Oxidatie is net zoals roesten van ijzer, een natuurlijk proces dat optreedt als een stof in contact komt met zuurstof. Een gezond lichaam moet in staat zijn om zelf die vrije radicalen uit de weg te ruimen. Maar door onze huidige levensstijl en de pollutie kan ons lichaam zeker wat hulp gebruiken van extra antioxidanten. En vlierbessen zijn hiervan een uitstekende leverancier.
Verdere heilzame werking van vlierbloemen en -bessen
In deze tijd van het jaar, kun je volop bessen plukken en er zelf sap, confituur, siroop of likeur van maken. Tijdens een onderzoek waarbij gezonde proefpersonen een groot glas vlierbessensap hadden gedronken, werd in het bloed vastgesteld dat het antioxidante vermogen significant was toegenomen. In een ander onderzoek werd dan weer een vlierbessenextract toegevoegd aan cellen die geïnfecteerd waren met ziekmakende bacillen en griepvirussen. Het effect was meteen duidelijk, de groei van de indringers werd geremd.
Hieruit leren we dat vlierbessensap en vlierbessenextract even effectief werken als de bessen zelf. Als je geen vlierbessen kunt plukken, kun je het hele jaar door vlierbessenextract kopen onder vorm van een voedingssupplement.
Waarschuwingen, nevenwerkingen en toxiciteit
Wat zijn vlierbessen?
Vlierbessen zijn kleine, ronde donkerpaarse besjes die in trossen bij elkaar groeien aan de vlier (boom of struik). Als we spreken over donkerpaarse vruchten, moet er al een belletje gaan rinkelen. Meestal, en ook in het geval van vlierbessen, zitten donkerpaarse vruchten boordevol antioxidanten. Ze zijn dus heel gezond en daarom willen we ze in dit artikel onder de loep nemen.
De vlier kom je zowat overal tegen op het platteland
De gewone vlier waarvan de wetenschappelijke Latijnse naam Sambucus Nigra L. is, vind je zowat overal in Europa, maar ook in de Kaukasus, Klein-Azië, West-Siberië, Noord-Afrika en sinds kort ook in Noord-Amerika. De vlier houdt van voedselrijke, stikstofrijke, vochtige klei- en kalkgrond en staat het liefst in de zon of halfschaduw. Eigenlijk groeit hij graag op kunstmatig vruchtbaar geworden grond zoals in de omgeving van bemeste akkers, dichtbij mesthopen, kippenrennen, maar ook in het wild aan de rand van bossen, in de duinen, tussen struikgewassen, in heggen of nabij puinhopen.
Beschrijving van de vlier
De breed uitgroeiende, dichtbegroeide, bladverliezende heester of kleine boom wordt 3 tot 10 meter hoog en wordt amper enkele tientallen jaren oud. Vanuit een krachtige wortelbundel groeit een grijsbruine stam met een kurkachtige, gescheurde schors. De vlier onttrekt veel vo vocht aan de grond en vertoont daardoor weinig ondergroei. De gewone vloer groeit heel snel. De twijgen kunnen jaarlijks tot een meter lang worden. De bladeren, oneven in aantal (5 tot 11) staan tegenover elkaar. Ze zijn gepunt eivormig tot lancetvormig, grof gezaagd, bovenaan dof donkergroen en onderaan dunbehaard.
Van mei tot juli verschijnen brede, roomwitte, aromatisch geurende, rechtopstaande, valse bloemenschermen met een doorsnede van 10 tot wel 30 cm. De vlakke tuilen vertrekken vanuit 5 hoofdassen. De stervormige bloemetjes met geelwitte blaadjes zijn slechts anderhalve tot 1 cm groot. Ze bevatten geen nectar maar zijn bijzonder geurig. Ze worden gevolgd door trossen ronde, donkerpaarse steenvruchtjes of bessen die rond september tot november rijp zijn. Per tros kunnen 70 tot 100 besjes hangen. Elk met een doorsnede van 5 tot 8 mm en 3 tot 5 zaadjes. Een struik of boom kan zo’n 15 tot 30 kg vlierbessen leveren.
Vogels zoals spreeuwen houden van vlierbessen en zorgen via hun mest voor de verspreiding van de vlier. Op de gewone vlier tref je vaak ook paddenstoelen aan, de zogenaamde judasoren.
De gebruikte delen van de vlier
- De vlierbloemen (Flos Sambuci) worden geoogst van mei tot juni en vervolgens gedroogd. Ze worden vaak gebruikt om vlierbloesemthee (infuus), uitwendige omslagen, tincturen, wijn, sap of crèmes van te maken.
- De vlierbessen (Fructus Sambuci) worden geoogst in oktober en november en worden vaak gebruikt om vlierbessensap, siroop of likeur van te maken.
De belangrijkste inhoudstoffen van de gewone vlier
- Vlierbloemen: flavonoïden (rutine, quercetine, isoquercitrine, hyperoside, kaemferol), looistoffen (tannines), slijmstoffen, triterpenen, fenolzuren en corresponderende glycosiden, etherische oliën, sterolen, vetzuren, organische zuren, sporen van cyaanzuurglycosiden, kalium, …
- Vlierbessen: flavonoïden (rutine, isoquercitrine, hyperoside), anthocyanosiden (chrysanthemine, sambucyanine, sambucine, diglycosiden), organische zuren (citroen-, wijnsteen-, appel-, valeriaanzuur), cyaanzuurglycosiden in de zaden, korte suikers (fructose, sucrose, glucose), looistoffen (catechinelooistof), vezels (pectine, plantenslijm), etherische olie, vitaminen (A, B1, B2, B3, B6, choline, biotine, vooral C), mineralen (calcium, ijzer en fosfor)
Vlierbessen hebben bijzondere antioxidante eigenschappen
Vlierbessen zijn bij de brede bevolking nog niet zo gekend. Nochtans staan ze op de 39ste plaats van de ORAC-lijst (Oxygen Radical Absorbance Capacity), een soort top 100 van de voedingsmiddelen met de hoogste antioxidante werking. Dit is niet mis! Dat ze zo’n sterk antioxidant vermogen hebben, hebben ze te danken aan hun donkerpaarse kleur. Vlierbessen zijn immers zeer rijk aan anthocyanidinen, een actieve kleurstof van de flavonoïdenfamilie (plantkleurstoffen), die bekend staan om hun krachtige antioxidante werking.
Antioxidanten zijn onmisbaar voor het onschadelijk maken van agressieve chemische stofjes die onze cellen kunnen beschadigen. Deze oxiderende stofjes zitten in talrijke producten zoals sigarettenrook, sterk bewerkte voeding, make-up, alcohol, fijnstof in de lucht, zonnestralen, stress …Oxidatie is net zoals roesten van ijzer, een natuurlijk proces dat optreedt als een stof in contact komt met zuurstof. Een gezond lichaam moet in staat zijn om zelf die vrije radicalen uit de weg te ruimen. Maar door onze huidige levensstijl en de pollutie kan ons lichaam zeker wat hulp gebruiken van extra antioxidanten. En vlierbessen zijn hiervan een uitstekende leverancier.
Verdere heilzame werking van vlierbloemen en -bessen
- Griep
Zowel de bloemen als de bessen zijn zweetafdrijvend (diaforeticum, sudorificum) en verhogen hiermee de respons van de zweetklieren op hitte, bijvoorbeeld bij koorts.
De bloemen en bessen zijn ook infectiewerend (antiseptisch) en antiviraal, ze voorkomen microbiële infecties en stimuleren het afweersysteem (immunostimulans).
Ze verkorten hiermee in 90% van de gevallen de duur van de griep en verminderen symptomen zoals koorts en andere verschijnselen.
Interessant om weten is ook dat de bioactieve proteïnen (lectinen) zich kunnen hechten aan de stekelvormige eiwitmantel van virussen zoals het coronavirus en op die manier voorkomen dat de virussen de cellen binnendringen, waardoor ze gemakkelijker door het immuunsysteem uitgeschakeld kunnen worden.
- Luchtwegaandoeningen
De bloemen werken samentrekkend (astringerend) en ontstekingwerend (anti-inflammatoir) op de slijmvliezen. Daarnaast remmen ze overvloedige slijmvliesafscheiding (anticatharraal), werken ze verzachtend op de slijmvliezen, verhogen ze de bronchiale secretie en zijn ze dus slijmophoestend (expectorans). Vlierbloemen kunnen zowel oraal als uitwendig goed ingezet worden bij aandoeningen van de luchtwegen zoals verkoudheden, bronchitis, al dan niet droge hoest, hooikoorts, allergische en chronische neusslijmvliesontsteking (rhinitis), bijholteontsteking (sinusitis), maar ook bij mondslijmvliesontsteking (stomatitis), keelpijn (faryngitis), amandelontsteking (angina), strottenhoofdontsteking en heesheid (laryngitis).
- Ontstekingen
Door hun samentrekkende en ontstekingremmende werking kunnen de bloemen uitwendig ook toegepast worden bij kneuzingen (contusies), zwellingen, ontstekingen, kloofjes in een ruwe huid, oogbindvliesontsteking (conjunctivitis) en een jeukende huiduitslag.
In deze tijd van het jaar, kun je volop bessen plukken en er zelf sap, confituur, siroop of likeur van maken. Tijdens een onderzoek waarbij gezonde proefpersonen een groot glas vlierbessensap hadden gedronken, werd in het bloed vastgesteld dat het antioxidante vermogen significant was toegenomen. In een ander onderzoek werd dan weer een vlierbessenextract toegevoegd aan cellen die geïnfecteerd waren met ziekmakende bacillen en griepvirussen. Het effect was meteen duidelijk, de groei van de indringers werd geremd.
Hieruit leren we dat vlierbessensap en vlierbessenextract even effectief werken als de bessen zelf. Als je geen vlierbessen kunt plukken, kun je het hele jaar door vlierbessenextract kopen onder vorm van een voedingssupplement.
Waarschuwingen, nevenwerkingen en toxiciteit
- Vlierbloemen zijn zeer veilig in gebruik en veroorzaken zelden nevenwerkingen.
- Bij het gebruik van onrijpe bessen of veel rauwe bessen(sap) ineens is er gevaar voor blauwzuurvergiftiging (cyanogene kleurstoffen). Dit uit zich in misselijkheid, braken en hevige diarree. Als je zelf moes, confituur, siroop of likeur wil maken, zorg er dan voor dat je altijd eerst de bessen verwarmt. Daarna is het gevaar geweken.
- Vlierbessenbereidingen kunnen veel suiker bevatten. Lees altijd eerst de etiketten als je een vlierbessenproduct wil kopen.
