Zwarte bes – Ribes nigrum – Sterke antioxidant
Wat is zwarte bes?
Zwarte bes mag best wel een superfood genoemd worden want volgens diverse onderzoeken zou ze een van de meest antioxidantrijke planten zijn. De zeer voedzame vruchten smaken niet alleen heerlijk in confituur of sap, ze bevatten ook bijzonder veel geneeskracht.
Zwarte bes en haar verschillende benamingen
Zwarte bes, zwarte aalbes, cassis of zwarte jenever behoort tot de familie van de Glossulariaceae. Haar Latijnse naam Ribes nigrum betekent letterlijk zwarte bes.
In het Frans spreken we eerder over cassis of groseilles noires, in het Duits heb je wellicht al gehoord van de schwarze Johannesberen en in het Engels van de black currant.
Vindplaats en afkomst van de zwarte bes
De zwarte bessenstruik kwam oorspronkelijk voor in Centraal- en Oost-Europa, maar ook in Noord- en Midden-Azië. Sinds de 17de eeuw wordt hij voornamelijk gecultiveerd en vinden we hem zelden nog in het wild. Tegenwoordig wordt de zwarte bessenstruik gekweekt in zowat heel het noordelijk halfrond.
Zwarte bes houdt van een goed doorlatende, bij voorkeur kleigrond, in de zon of halfschaduw, beschut tegen koude wind en late nachtvorst. Omdat deze struik houdt van vochtigheid, tref je hem in het wild bij stroompjes en in bossen. Je vindt hem dus van nature niet alleen in de Franse Bourgognestreek, maar ook in België en Nederland.
Beschrijving van de zwarte aalbesstruik
De brede dichtbegroeide, bladverliezende, houtige zwarte bessenstruik zonder doornen wordt zo’n 2 meter hoog en bloeit in april en mei. De struik draagt meestal vijflobbige getande, handvormige bladeren die verspreid staan. Onderaan vertonen de bladeren kleine bruinachtige geurkliertjes waarvan de etherische olie een aromatische geur verspreidt, die niet door iedereen gewaardeerd wordt. De losse trosjes dragen 4 tot 10 klokvormige bloempjes die binnenin lichtrood zijn, en buiten groenwit. Na de bloei brengt de plant veelzadige zwarte bessen voort die rijp zijn in juli of augustus. Aan de top vertonen ze nog een overblijfsel van de bloemkelk.
Zwarte bes doorheen de geschiedenis
Van de Ribes nigrum worden zowat alle delen gebruikt: het blad (folium) geplukt voor en na de bloeitijd, de knoppen (gemma), de rijpe bes (fructus), de zaden (semen) en de koudgeperste zwarte bessenzaadolie.
De belangrijkste inhoudstoffen van de Ribus nigrum struik
Als je zwarte bes wenst te combineren met medicijnen of andere kruiden, raadpleeg steeds je arts of een fytotherapeut die gespecialiseerd is in fytotherapeutische ribes nigrumpreparaten.
Alle in dit artikel besproken medicinale werkingen van zwarte bes komen uit het “Groot Handboek Geneeskrachtige Planten” van Geert Verhelst, een op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd naslagwerk over medicinale planten en kruiden, dat ook gebruikt wordt in de fytotherapie.
Zwarte bes mag best wel een superfood genoemd worden want volgens diverse onderzoeken zou ze een van de meest antioxidantrijke planten zijn. De zeer voedzame vruchten smaken niet alleen heerlijk in confituur of sap, ze bevatten ook bijzonder veel geneeskracht.
Zwarte bes en haar verschillende benamingen
Zwarte bes, zwarte aalbes, cassis of zwarte jenever behoort tot de familie van de Glossulariaceae. Haar Latijnse naam Ribes nigrum betekent letterlijk zwarte bes.
In het Frans spreken we eerder over cassis of groseilles noires, in het Duits heb je wellicht al gehoord van de schwarze Johannesberen en in het Engels van de black currant.
Vindplaats en afkomst van de zwarte bes
De zwarte bessenstruik kwam oorspronkelijk voor in Centraal- en Oost-Europa, maar ook in Noord- en Midden-Azië. Sinds de 17de eeuw wordt hij voornamelijk gecultiveerd en vinden we hem zelden nog in het wild. Tegenwoordig wordt de zwarte bessenstruik gekweekt in zowat heel het noordelijk halfrond.
Zwarte bes houdt van een goed doorlatende, bij voorkeur kleigrond, in de zon of halfschaduw, beschut tegen koude wind en late nachtvorst. Omdat deze struik houdt van vochtigheid, tref je hem in het wild bij stroompjes en in bossen. Je vindt hem dus van nature niet alleen in de Franse Bourgognestreek, maar ook in België en Nederland.
Beschrijving van de zwarte aalbesstruik
De brede dichtbegroeide, bladverliezende, houtige zwarte bessenstruik zonder doornen wordt zo’n 2 meter hoog en bloeit in april en mei. De struik draagt meestal vijflobbige getande, handvormige bladeren die verspreid staan. Onderaan vertonen de bladeren kleine bruinachtige geurkliertjes waarvan de etherische olie een aromatische geur verspreidt, die niet door iedereen gewaardeerd wordt. De losse trosjes dragen 4 tot 10 klokvormige bloempjes die binnenin lichtrood zijn, en buiten groenwit. Na de bloei brengt de plant veelzadige zwarte bessen voort die rijp zijn in juli of augustus. Aan de top vertonen ze nog een overblijfsel van de bloemkelk.
Zwarte bes doorheen de geschiedenis
- Zwarte bes werd in de 12de eeuw gebruikt door kloosterlingen voor allerlei huidaandoeningen. Hildegard von Bingen vermeldt de Ribes nigrum in haar bomenwerk onder de titel “De boom der jichtlijders”.
- In de volksgeneeskunde ontdekte men dat urineweginfecties, nier -en blaasstenen, buikpijn en kolieken, chronische diarree, migraine, artritis, reuma, mond -en keelinfecties, verkoudheden en insectenbeten goed te behandelen waren met de zwart besbladeren.
- In de 18de eeuw onderwees abt Bailly de Montaren aan de Sorbonne in Parijs de geneeskracht van de zwarte bes bij koorts, pest, pokken, beten en steken. Zo beschreef hij de Ribes nigrum als “de struik van duizend deugden”.
- In diezelfde tijd werd likeur (cassis) vanwege al die deugden “levenselixir” genoemd. In de Bourgogne is cassislikeur nog altijd een bekende specialiteit en wordt er nog steeds kir gedronken met een scheutje crème de cassis.
- Toen in de 19de eeuw Indiase of Chinese thee te duur en te schaars werd, gebruikte men het blad van de zwarte bes.
- In WOII werd zwarte aalbes aanbevolen door het Britse leger omwille van het gehalte aan vitamine C. Aalbessensiroop werd gratis uitgedeeld aan kinderen om het gebrek aan vitamine C door schaarste aan fruit op te vangen.
Van de Ribes nigrum worden zowat alle delen gebruikt: het blad (folium) geplukt voor en na de bloeitijd, de knoppen (gemma), de rijpe bes (fructus), de zaden (semen) en de koudgeperste zwarte bessenzaadolie.
De belangrijkste inhoudstoffen van de Ribus nigrum struik
- In zwarte bessen zit naast vitamine B1, B3, B5, B6, E en carotenoïden (bètacaroteen, luteïne en zeaxanthine) twee keer zoveel vitamine C als in citrusvruchtensap. De bes bevat ook bioflavonoïden (rutine, glycosiden en quercetine) en zit boordevol anthocyanen. Daarnaast tref je in de bes nog verschillende soorten zuren, suikers, looistoffen, onverteerbare vezels en mineralen.
- Ook het blad is rijk aan bioflavonoïden (rutine, quercetine en glycosiden), verschillende soorten anthocyanen, suikers, looistoffen, fenolzuren, organische zuren, etherische olie, vitamine C, kaliumzouten, pectine en aminozuren.
- Zwarte bessenzaadolie bevat 14 à 19% omega-6-vetzuur GLA (gammalinoleenzuur), 45% LA (linolzuur), 13,3% omega-3-vetzuur ALA (alfalinoleenzuur), en nog enkele andere vetzuren.
- Zwarte bes heeft een adaptogeen effect, wat betekent dat ze fysiologische lichaamsprocessen in evenwicht kan brengen. Zo heeft een knoppenmaceraat van zwarte bes een tonische werking op de hypofyse-hypothalamus-bijnier-as waardoor de bijnierschors meer cortisol gaat aanmaken. Op die manier vermindert zwarte bes de vermoeidheidsklachten die te wijten zijn aan bijnieruitputting, en biedt het ondersteuning aan mensen die kampen met een burn-out.
- Het blad en de knoppen hebben een urinedrijvend (diuretisch) en urinezuurdrijvend (uricosurisch) effect terwijl de etherische olie eerder een bloedzuiverend (depuratief) effect heeft. In deze context kan zwarte bes ingezet worden bij vochtophopingen (oedeem), onvoldoende urineafscheiding (oligurie), een moeilijke en pijnlijke urinelozing, een te hoog urinezuurgehalte (hyperuricemie) en jicht (artritis urica). Daarnaast biedt zwarte bes ondersteuning bij bloedzuiveringskuren, lentedetox en afslankingskuren.
- Het blad en de knoppen van zwarte bes hebben een ontstekingwerende (anti-inflammatoire) en een antiallergische werking op de luchtwegen. In deze context kan zwarte bes goed ingezet worden bij hooikoorts en huisstofmijtallergie (allergische rhinitis), maar ook bij griepachtige toestanden, chronische bronchitis, keel-, neus- en ooraandoeningen.
- Daarnaast is de zwarte bessenstruik ook een tonicum dat ingezet kan worden bij vermoeidheid (asthenie) en vermoeidheid na een infectie (postinfectieuze asthenie).
- Ook op de gewrichten heeft zwarte bes een ontstekingwerende (anti-inflammatoire) en pijnstillende (analgetisch) werking waardoor ze doeltreffend chemische cortisone kan vervangen bij reumatische ontstekingen, gewrichtsontstekingen (artritis), ontstekingen van gewrichten, pezen en spieren (myalgie), ontsteking van de weke delen (fybromyalgie) …
- Zwarte bes heeft een beschermende werking op de bloedvaten (vasoprotectief) wat te danken is aan de bioflavonoïden, de anthocyanen en vitamine C. In deze context kan zwarte bes zwakke en broze haarvaten versterken, de permeabiliteit van de haarvaten verminderen, bloedingen en bijgevolg ook blauwe plekken (ecchymosen) voorkomen, bloedklonters (trombose) en vasculaire accidenten (infarcten) voorkomen en het bloed verdunnen door de bloedplaatsjesaggregatie te verminderen (anticoagulans). Daarnaast kan zwarte bes ook ingezet worden bij veneuze insufficiëntie zoals in het geval bij aambeien (hemorrhoïden), spataderen (varices), gezwollen enkels, zware benen, aderwandontsteking (flebitis) en warmteopwellingen tijdens de menopauze. Door een betere doorbloeding vermindert de bloeddruk, spiervermoeidheid, spierstijfheid en spierpijn.
- Recente onderzoeken tonen nu ook aan dat zwarte bes antivirale eigenschappen heeft. Zwarte bes remt de aanhechting van het herpes simplex virus op de celmembraan zodat het virus zich niet meer kan vermenigvuldigen. Daarnaast blijkt zwarte bes ook effectief te zijn in de strijd tegen influenzavirussen van het type A en B.
- Zwarte bes blijkt ook een goed tonicum te zijn voor de ogen, het netvlies en het gezichtsvermogen. Carotenoïden zoals luteïne zijn een belangrijke antioxidant voor het netvlies en beschermen samen met bètacaroteen, bioflavonoïden, anthocyanen en vitamine C het oog tegen netvliesdegeneratie (maculadegeneratie), een verzwakt gezichtsvermogen, nachtblindheid en gezichtsstoornissen.
- Voor wat betreft de zwarte bessenzaadolie verwijzen we naar de positieve effecten van GLA en ALA. Kort samengevat kunnen we zeggen dat deze vetzuren bijdragen tot vermindering van de bloedplaatjesaggregatie, kleverig bloed en bloedklonters, verwijding van de bloedvaten en vermindering van de bloeddruk, vermindering van de bloedvetten zoals triglyceriden en totaalcholesterol, een sterkere immuniteit, minder pijn en ontstekingen, het vrouwelijk hormonaal evenwicht, de hydratering en voeding van de huid, een betere nagel- en haarstructuur…
- Bij gebruik van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zijn geen noemenswaardige nevenwerkingen gekend en blijkt zwarte bes goed verdragen te worden.
- Gebruik geen zwarte bes bij allergie aan een van de bestanddelen, bij oedeem door hart- of nierlijden en bij kinderen onder de 4 jaar.
- Wees voorzichtig bij het gelijktijdig gebruik van bloeddrukverlagende medicijnen.
- De knoppen werken diuretisch en kunnen de elektrolytenbalans wijzigen.
Als je zwarte bes wenst te combineren met medicijnen of andere kruiden, raadpleeg steeds je arts of een fytotherapeut die gespecialiseerd is in fytotherapeutische ribes nigrumpreparaten.
Alle in dit artikel besproken medicinale werkingen van zwarte bes komen uit het “Groot Handboek Geneeskrachtige Planten” van Geert Verhelst, een op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd naslagwerk over medicinale planten en kruiden, dat ook gebruikt wordt in de fytotherapie.
